नेपाली साहित्याकासको एक उज्वल नक्षत्रको अवसान 'मधेसले बुझ्ने माधव प्रसाद घिमिरे'

लेख

गृहपृष्ठ
लेख
नेपाली साहित्याकासको एक उज्वल नक्षत्रको अवसान 'मधेसले बुझ्ने माधव प्रसाद घिमिरे'

नेपाली साहित्याकासको एक उज्वल नक्षत्रको अवसान 'मधेसले बुझ्ने माधव प्रसाद घिमिरे''मधेशको आखाँमा माधव प्रसाद घिमिरे'

नेपाली हामी रहौंला कहां, नेपाल नै न रहे.. । नेपाली देशभक्तिपूर्ण यस कविताका रचइता नेपाली राष्ट्रकवि माधव प्रसाद घिमिरेको हो । लमजुङ्ग जिल्लाको पुस्तुनमा वि. सं. १९७६ साल आश्विन ७ गते जन्मेका कविको नाम टोप प्रसाद थियो तर टोप प्राद भन्न मानिसहरुलाई असजिलो लाग्ने भएको हुनाले सो टोप प्रसाद नाम तोयनाथको रूपमा परिवर्तित भएर पुकारको नामको रूपमा प्रचलीत भयो । एक दिन पुस्तुन गांउमा पुण्यशील घिमिरे नाम गरेका एक जना संस्कृतका विद्यार्थी पण्डित आएर उनको एउटा किताबको गातामा एउटा नाम लेखिदिए–माधव प्रसाद । कालान्तरमा सोही माधव प्रसादमा घिमिरे थर थपेर माधव प्रसाद घिमिरे नाम पुकार र कागजी नाम प्रचलीत हुन पुग्यो ।

बालक जन्मिएको दुइ वर्ष पनि बित्न नपाउदै बालकलाई आमासित विछोड़ हुन पुग्यो, सानो बिरामीले आमा पहिले त थल्ला परिन अनि असमय मै उनी काल कलवीत हुन पुगिन । बालक टुहुरा भए । बाबु लेकमा अर्काको गोठाला बस्नु पर्ने बाध्यताको कारण उनको बाल्यकाल अत्यन्त दुखद् रह््यो । दूराडांड़ाको एउटा सानो पाठशालामा उनको प्रारम्भिक शिक्षाको थालनी भयो जहां पढ़ाउने शिक्षकको तथा उचीत पाठ््य पुस्तकहरुको अभाव थियो । उनको बाल्यकाल विस्तारै किशोरावस्था तिर उभो लाग्न थाल्यो । वि.सं. १९९० सालमा चौध वर्षको उमेरमै खुदीबेनीकी गौरी पोख्रेलसित उनको विवाह भयो । उनी त्यही बसेर त्यहीको भाषा पाठशालामा संस्कृतमा शिक्षा पाउन थाले । संस्कृतका लघुसिद्धान्त कौमुदी, हितापदेश, रघुवंशम् आदिको अध्ययन गरे । सत्रह वर्षको उमेरमा पुगेपछि उनी भागेरै काठमाण्डौ पुगेर रानी पोखरीको तीनधारा संस्कृत पाठशालामा शिक्षा लिन थाले । सर्व प्रथम त्यसै पाठशालामा अध्ययनरत छंदा उनले कविताको रचना गरेर आफ्ना गुरू नारायण प्रसाद घिमिरेलाइ देखाए । नारायण गुरू उनको यस्तो प्रयास हेरेर अत्यन्त प्रभावित भए । उनले कवितामा न मिलेको छन्दको मात्रा सच्याएर शिष्यलाइ कविता लेख्ने पारम्भिक ज्ञान तथा कविता लेखनतिर लाग्ने सल्लाह दिए । पछि उनी काशीको क्वीन्स कॉलेजबाट सर्वदर्शन विषयमा शास्त्री उपाधि पाएर नेपाल फर्कि आएर लेखक पदको जागिरे भएर जीवन थाले तर अपशोच केही काल बित्न न पाउदै उनकी पत्नी गौरीको बाइस वर्षे उमेर मै अकाल मृत्यु हुन पुग्यो ।

जन्मेको केहि समय मै आमासितको बिछोड़, बाबुसितको परिस्थिति जन्य अलगाव तथा तन्नेरी अवस्थाकी पत्नी वियोगले उनमा शोकको भेल नै आइलाग्यो । हिन्दीमा भन्दछन नि–वियोगी होगा पहला कवि...! यसै भनाइलाइ चरितार्थ गर्दै उनले गौरी नामक शोक काव्यको रचना गरे । हुन त यस भन्दा पहिले पनि उनको ज्ञान–पुष्प, नवमञ्जरी नामक दुइटा काव्य संग्रह प्रकाशित भइ सकेका थिए तर वास्तविक सिद्धहस्त कविको रूपमा गौरी नामक शोक काव्यले नै उनलाइ स्थापित गरायो । कविको हार्दिक शोक ‘गौरी’ शोक काव्यमा अद्रभूत रूपले व्यक्तिएको छ–

आंसुमा अब चिप्लियो कलम यो...,

वि.सं. २००५ सालको माघ ५ गते महाकालीसित उनको दोश्रो विवाह सम्पत्र भयो तथा त्यसपछि उनीसितै कविको जीवन सुखमय अविछित्र रूपमा व्यतीत हुन थाल्यो । कवि ह्दयलाइ शान्त तथा सुखमय जीवन प्राप्त भयो । अनि त कविले एक एक गरि राजेश्वरी, राष्ट्रनिर्माता, इन्द्रकुमारी, देउकी, शकुन्तला, मालती मङ्गले, चारू चर्चा, चैत बैसाख, विषकन्या, अश्वत्थामा, किन्नर किन्नरी आदि विभिन्न काव्य तथा महाकाव्य र ‘आफ्नै मनचिन्ते मुरली’ नामक कथा संग्रह प्रकाशित हुन पुगे । उनी शुरूवातमा ने.भा. प्र. समितिमा लेखक पदमा बहाल भइ काम गरे, गोरखापत्रमा काम गरे, शिक्षक भएर काम गरे तथा प्रशिक्षक भएर पनि काम गरे । वि.सं २०१४मा स्थापित भएको रोयल नेपाल प्रज्ञा प्रतिष्ठानमा सदस्य भए तथा अविराम सदस्यको रूपमा रहदा रहदै सो प्रतिष्ठानको सर्वोच्च पद कुलपतिको पदसम्मलाइ शुसोभित गरि अन्त्यमा निवृत भए । आफ्नो जीवनकालका विभिन्न राजनैतिक कृया–कलापको उनी द्रष्टा त थिए तर कुनै पनि राजनैतिक परिदृश्यको साक्षी भन्ने कहिले बनेन । राष्ट्रप्रेम तथा राष्ट्रभक्ति प्रति उनी जीवनभरि समर्पित रहेकै हुनाले उनलाइ राष्ट्रकविको उपाधि प्राप्त भएको थियो । कवि तथा पूर्व राजा म.वि.वि. शाह सम्भवतः उनकै माथि उद्धृत गरिएको कविताबाट प्रभावित भएर लेखेका थिए– म मरे पनि मेरो देश बाचि रहोस..!

वि.स. २०२० साल पछि सरकारी पाठशालाहरुमा विद्यार्थिहरुद्वारा विहान गराइने उनको प्रसिद्ध कविता प्रार्थना गराइने गरेको घटना त्यति बेलाका विद्यार्थिहरुलाइ अहिले पनि सम्झना छदै होला–गाउछ गीत नेपाली, ज्योतिको पंखा उचाली, जय जय जय नेपाल, सुन्दर शान्त विशाल...। नेपालमा भएको २०१७ सालको राजनैतिक परिवर्तन हुञ्जेलसम्म नेपालमा नेपाली राष्ट्रगानको व्यवस्था भइनसकेका अवस्थामा राष्ट्रकवि माधव प्रसाद घिमिरेको यसै कवितालाइ वस्तुतः राष्ट्रगानको भद्रासन प्राप्त थियो । यस प्रकारका राष्ट्रभक्तिभावको थुप्रै कविताहरुका रचइता राष्ट्रकवि नेपाली साहित्याकासमा नक्षत्रको रूपमा टड़्कारो टल्किरहेका उज्वल नक्षत्र वि.स.२०७७साल भदौ २३ गते सांझ ५.५५बजे अस्ताउन पुगे तथा अर्को दिन पशुपतिको आर्यघाटमा पार्थीव शारिरीक चोलाबाट मुक्त भइ स्वर्गमा वास गर्न पुगे । अश्रूपूर्ण अश्रूञ्जली का साथ श्रद्धाञ्जली देदै भन्न मन लागि रहेछ–कृत्वा सुदूष्कर कर्म जानता वाप्यजानता । मृत्युकाल वशं प्राप्तं नरं पंचत्वमागतम्् । धर्माऽधर्म समायुक्तं लोभ मोह विवर्जितम् । दहेयं सर्व गात्राणि दिव्यान् लोकान स गच्छतु ।